Hoeveel procent van de boeken die je leest, zijn geschreven door een Nederlandse auteur? Enig idee? Als ik een gokje mag wagen, denk ik dat je vooral vertalingen leest; je zou het voor de lol eens moeten bijhouden. Zo’n vertaald boek komt niet zomaar uit de lucht vallen, er is heel wat werk voor nodig voor het je het in handen hebt. Een belangrijke taak is weggelegd voor mensen zoals ik: de boekvertalers.
Vermoedelijk dacht je als kind dat veel van je favoriete boeken door Nederlanders zijn geschreven. Ik tenminste wel. Ik las vroeger alles van Astrid Lindgren en wist honderd procent zeker dat zij Nederlands was. Neem nou Pippi Langkous : de boeken waren in het Nederlands, de tv-serie over Pippi ook en de lp’s met de liedjes van tv… Het heeft nog jaren geduurd voor ik ontdekte dat Astrid Lindgren een Zweedse schrijfster was, en dat haar boeken vertaald werden door Rita Verschuur.
Er bestaan dus best veel misverstanden over vertalers en wat ze doen. In deze blog bespreek ik de vier grootste misvattingen.
Misvatting 1: een boekvertaler vertaalt alles
Vertalers heb je in soorten en maten. Ik ben boekvertaler, maar je hebt ook:
Ik maak je even op deze verschillen attent, omdat ik wel eens de vraag krijg of ik ook bijvoorbeeld diploma’s, medische teksten of gebruiksaanwijzingen vertaal. Dat is niets voor mij. Ik ben een echte boekenwurm, dus geef mij maar gewoon boekvertalingen. Als jij een technisch vertaler Deens, Noors of Zweeds nodig hebt, kan ik je altijd verwijzen naar een collega die dat wél doet, want ik heb groot netwerk!
Misvatting 2: een boekvertaler vertaalt uit één taal
Dan een andere misvatting: een boekvertaler vertaalt niet per se maar uit één taal naar het Nederlands. Natuurlijk, als iemand uit één ‘grote’ taal vertaalt, zoals Engels, Russisch, Spaans of Duits, houdt die persoon het meestal daar bij. Als je zoals ik uit een ‘kleine’ taal vertaalt, neem je er vaak andere talen bij. Zo vertaal ik naast het Deens uit het Zweeds en Noors, maar ik heb ook collega’s die bijvoorbeeld uit het Noors en Pools vertalen.
Laat ik even kort uitleggen hoe het bij de studie ‘Scandinavische Talen en hun cultuur’ ging toen ik daar begon. In het eerste jaar moest je één taal kiezen. Ik koos Deens, dus van de Deense literatuur en cultuur weet ik het meeste af. Daarnaast moest ik Noors en Zweeds kunnen lezen en verstaan, maar ik hoefde het niet te kunnen spreken en schrijven. Aangezien Deens, Noors en Zweeds op papier veel op elkaar lijken, is het voor mij geen probleem om uit alle drie talen te vertalen.
Waarom vertaal ik dan uit het Deens, Noors én Zweeds? Omdat ik niet genoeg opdrachten voor alleen Deense vertalingen krijg. Toen ik net begon zat er zo veel tijd tussen twee vertalingen dat ik me afvroeg of ik niet beter een baantje kon gaan zoeken, gewoon voor de financiële zekerheid. Maar juist als ik dacht: nu wordt het tijd om mijn CV eens op te poetsen, kreeg ik mail van een redacteur met de vraag of ik een Deense boek wilde vertalen. Ik hoef je denk ik niet te vertellen wat dan mijn antwoord was… Op een gegeven moment vroeg een redacteur of ik ook een Zweeds boek wilde vertalen. Daar moest ik echt even goed over nadenken, want ik had absoluut geen ervaring met Zweeds vertalen. Durfde ik het aan? Zou het me lukken? Om Pippi Langkous te citeren: hoe kan ik nou weten of ik het kan als ik het nog nooit heb geprobeerd? Dus waagde ik de sprong en vertaalde ik Je geld of je leven van Catharina Ingelman-Sundberg. Het was een geweldige ervaring en het begin van een hele reeks Zweedse en later ook Noorse vertalingen van mijn hand. En ik heb er nog steeds heel veel lol in!
Misvatting 3: een boekvertaler specialiseert zich in één genre
Bij de grotere talen (zie hierboven wat ik daarmee bedoel) heb je specialisten. Zo vertaalt mijn collega Maria Postema alleen Engelstalige youngadultboeken en is collega Martin de Haan dé expert in Nederland van de boeken van de Franse schrijver Houellebecq.
Ik vertaal eigenlijk alles, als het maar een Deens, Noors of Zweeds boek is: fictie en non-fictie, proza en poëzie, boeken voor volwassenen en kinderen. Hierover vertel ik je meer in een van de volgende blogs in deze serie.
Misvatting 4: een boekvertaler vertaalt alles letterlijk
Je denkt als lezer misschien dat een boekvertaler alles letterlijk vertaalt, omdat het anders niet eerlijk is voor de auteur van het boek. Toch moet ik regelmatig wat uitleggen in de tekst. Want weet jij dat Illums Bolighus een Deens warenhuis is, of dat Dagens Nyheter een Zweedse krant? Dus zet ik dat erbij: de krant Dagens Nyheter en warenhuis Illums Bolighus. Zodat je een beetje een idee hebt waar een personage zich bevindt of waar die mee bezig is. Iets lastiger is het bij het vertalen van eten. Smørrebrød valt nog mee, de meeste mensen weten wel wat daarmee wordt bedoeld. Maar wat doe je met Deense biksemad, Zweedse drömmar of Noorse munker? Daar moet ik dan een Nederlandse ‘vertaling’ van maken, zodat de lezer weet: ‘O, dit is een éénpansgerecht (biksemad), dat zijn vanillekoekjes (drömmar) en dat zijn een soort poffertjes (munkar).’ Door iets meer context te geven, krijgt de lezer eigenlijk een beetje les in (in dit geval) de eetcultuur in Scandinavië. En het mooiste is dan natuurlijk als mensen die gerechten ook gaan proeven als ze dan in Denemarken, Noorwegen of Zweden zijn. Dat probeer ik zelf namelijk wel te doen. Zo krijgt je leeservaring nét iets extra’s!
Soms is het gewoon geen doen om alles in de tekst uit te leggen. Dan komt er achterin het boek een verklarende woordenlijst. Dat heb ik gedaan bij de Kopenhagentrilogie van Tove Ditlevsen.
Bij kinderboeken neem ik nog iets meer vrijheid. Zo heb ik in de boeken over Antoy, van Kenneth Bøgh Andersen het een en ander moeten aanpassen over de school. In Denemarken zitten de kinderen van hun vierde tot hun zestiende op een en dezelfde school, maar dat was te veel gedoe om allemaal uit te leggen. Het werd zo’n saai stuk tekst dat ik zelf geen zin meer had om verder te lezen. En als ík als vertaler al van het verhaal baal, dan is het gewoon niet goed. Dus toen de grote pestkoppen in het Deense boek naar klas negen gingen, bleven ze in de Nederlandse versie in groep 8 zitten.
En nu: vooruit!
Tot zover de vier belangrijkste misverstanden. In de volgende blog in deze serie vertel ik je over het belang van vertalers, waarom vertalers toch nog vaak in het verdomhoekje van de literaire wereld zitten (snif snif) en wat vertalers doen om dat te veranderen (hoera!!!!).
Wil je weten welke boeken ik sinds 2010 allemaal heb vertaald? Dat kan op de pagina Vertalingen. Elke paar maanden komen er nieuwe titels bij. Neem eens een kijkje, er zit gegarandeerd een boek tussen dat je graag wilt lezen!
P.S.: De meeste boeken die ik heb vertaald, zijn in de bibliotheek te leen. Je kunt de recentere titels natuurlijk ook kopen in je lokale boekhandel, want als boekenwurm vind ik dat we die echt moeten steunen! #kooplokaal
